Posted Friday, Aug. 14, 1998, at 3:30 AM ET
Cách đây hai mươi năm tôi đã đọc một câu chuyện đã làm thay đổi cuộc đời tôi. Tôi thường nghĩ về câu chuyện nầy. Nó giúp tôi bình tĩnh trong những lúc khủng hoảng, hy vọng trong những khi suy sụp và kháng cự lại sự bi quan và buông xuôi cho số phận. Ở vào những lúc u ám như thế nầy, khi mà sự khủng hoảng của châu Á dường như đang đe doạ toàn bộ nền kinh tế thế giới, những bài học từ câu chuyện đầy cảm xúc đó trở nên quan trọng hơn bao giờ hết
Câu chuyện được thuật lại trong bài báo nhan đề "Lý thuyết tiền tệ và Sự Khủng hoảng của Tổ hợp Giữ trẻ Đồi Capitol". John và Richard Sweeney công bố bài báo ở tạp chí Journal of Money, Credit and Banking trong năm 1978. Tôi đã sử dụng câu chuyện của họ trong các cuốn sách của mình, Peddling Prosperity và The Accidental Theorist, nhưng nó đáng được kể lại, lần nầy gắn với châu Á.
Sweeney kể câu chuyện - như bạn đoán đấy - về hợp tác xã giữ trẻ họ đã tham gia đầu những năm 1970. Những tổ hợp như thế rất phổ biến. Một nhóm người (trong trường hợp nầy là 150 cặp có quan hệ công việc với nhau tại quốc hội) thoả thuận giữ trẻ cho nhau để khỏi phải trả tiền thuê giữ. Đây là một thoả thuận có lợi cho tất cả các bên: Một cặp đã phải trông con sẽ cảm thấy nếu phải trông thêm một vài đứa trẻ khác trong một tối cũng chẳng nặng nề gì lắm, dĩ nhiên so với lợi ích mình sẽ được gửi trẻ như vậy trong những tối khác. Nhưng phải có một hệ thống để bảo đảm các cặp thực hiện trách nhiệm hợp lý của mình.
Tổ hợp Đồi Capitol áp dụng một giải pháp giản đơn công bằng. Nó phát hành những tấm vé - những mẩu giấy nhỏ có giá trị một giờ giữ trẻ. Những người trông trẻ sẽ nhận trực tiếp số vé tương ứng từ người nhờ trông trẻ. Điều nầy làm cho hệ thống tự vận hành: Theo thời gian, mỗi cặp sẽ tự động trông trẻ như họ đã được trông hộ.Chừng nào mà những người nầy cón đáng tin cậy - mà rõ ràng là những chuyên viên trẻ trung nầy đúng là như vậy - điều gì có thể xấu đi?
Vâng, có một vấn đề kỹ thuật nhỏ nẩy sinh. Hãy xem vé của một cặp điển hình. Vào những lúc ít có dịp đi chơi, một cặp sẽ cố gắng tích luỹ dự trữ vé - rồi xài hết số vé dự trữ đó khi có dịp. Có một mức trung bình của các nhu cầu nầy. Một cặp sẽ đi chơi khi có một cặp khác ở nhà. Nhưng ở một thời điểm nào đó, do có nhiều cặp muốn giữ dự trữ vé, hợp tác xã cần một lượng vé tương đối lớn trong lưu thông.
Bây giờ, điều xảy ra với hợp tác xã của Sweeney là, do những lý do phức tạp liên quan đến việc thu thập và sử dụng vé, số lượng vé trong lưu thông còn lại rất ít. Điều đó làm cho các cặp lo lắng tăng thêm dự trữ bằng cách trông trẻ, miễn cưỡng đi chơi tiêu xài số vé. Nhưng quyết định đi chơi của cặp nầy là cơ hội trông trẻ cho cặp khác; vì thế rất khó để kiếm được vé. Hiểu được điều nầy các cặp lại càng miễn cưỡng sử dụng dự trữ của họ hơn trừ những dịp đặc biệt, cơ hội giữ trẻ lại càng giảm đi.
Nói ngắn gọn, hợp tác xã đó đã rơi vào suy thoái.
Do phần lớn các thành viên là luật sư, rất khó thuyết phục họ vấn đề ở đây là vấn đề tiền tệ. Họ cố gắng ban hành luật pháp để khôi phục - thông qua luật yêu cầu mỗi cặp phải đi chơi ít nhất hai lần một tháng. Nhưng rốt cuộc các nhà kinh tế đã thắng thế. Nhiều vé hơn được phát ra, các cặp muốn đi chơi nhiều hơn, cơ hội giữ trẻ tăng vọt, mọi người đều vui vẻ. Cuối cùng, hiển nhiên thôi, tổ hợp phát hành quá nhiều vé, dẫn đến những vấn đề khác...
Nếu bạn nghĩ đây chỉ là một câu chuyện ngu xuẩn, một sự lãng phí thời gian của bạn thì bạn thật đáng trách. Cái mà Hợp Tác Xã Đồi Capitol trải nghiệm là một sự suy thoái thực sự.Câu chuyện của nó giúp cho bạn hiểu được suy thoái kinh tế là gì, tại sao nó xảy ra còn nhiều hơn là đọc 500 trang sách của William Greitler và một năm tạp chí Wall Street Journal.Và nếu bạn đắm mình vào câu chuyện đó, vui đùa cùng nó và rút ra những hiểu biết, nó sẽ làm thay đổi cách thức bạn suy nghĩ về thế giới nầy.
Chẳng hạn, giả sử thị trường chứng khoán Mỹ sụp đổ, đe doạ huỷ hoại niềm tin của người tiêu dùng. Điều nầy không tránh khỏi là một cuộc suy thoái thảm khốc ? Hãy suy nghĩ điều đó theo cách nầy: Khi niềm tin của người tiêu dùng suy giảm, nó sẽ như vậy, vì một vài lý do nào đó, thành viên của tổ hợp sẽ giảm mong muốn đi chơi, lo lắng tích luỹ vé cho những ngày khó khăn. Điều nầy có thể thực sự đưa đến một sự suy giảm - nhưng không nhất thiết là vậy nếu ban quản lý nhạy bén và phản ứng bằng cách phát hành nhiều vé hơn. Đó chính xác là việc mà người phát hành vé xếp sòng của chúng ta Alan Greenspan làm trong năm 1987 - và tôi tin là ông ấy sẽ còn làm nữa. Vì thế, như tôi đã nói ở phần đầu, câu chuyện hợp tác xã giữ trẻ giúp tôi giữ được bình tĩnh khi gặp khủng hoảng.
Hoặc, giả sử Greenspan không phản ứng kịp thời và nền kinh tế thực sự đã rơi vào suy thoái. Đừng hốt hoảng. Ngay cả khi người phụ trách phát hành vé tạm thời bị tụt lại phía sau đường cong, thông thường ông ta vẫn có thể xoay chuyển tình thế bằng cách phát hành thêm vé - đó là việc gia tăng tiền tệ mạnh mẽ như những đợt đã làm chấm dứt các cuộc suy thoái 1981-1982 và 1990-1991. Vì vậy, như tôi đã nói, câu chuyện hợp tác giữ trẻ giúp tôi duy trì hy vọng trong những lúc suy sụp.
Trên tất cả mọi điều, câu chuyện hợp tác xã nầy cho bạn biết rằng suy giảm kinh tế không phải là sự trừng phạt dành cho tội lỗi của chúng ta, không phải là nỗi đau số phận buộc chúng ta phải gánh chịu. Hợp tác xã Đồi Capitol rơi vào rắc rối không phải vì các thành viên của nó là những người giữ trẻ tồi, kém kiệu quả; các rắc rối của nó không cho thấy một sai sót cơ bản nào của "các giá trị Đồi Capitol" hay "chủ nghĩa giữ trẻ thân hữu." Nó có một vấn đề kỹ thuật - quá nhiều người theo đuổi một số vé quá ít - điều mà có thể, và đã được, giải quyết với một chút tư duy sáng suốt. Và vì vậy, như tôi đã nói, câu chuyện tổ hợp giúp tôi kháng sự lại sự buông trôi theo chủ nghĩa định mệnh và bi quan.
Nhưng nếu mọi thứ quá dễ dàng như thế, tại sao một phần lớn thế giới lại rơi trong hỗn loạn? Ví dụ, tại sao nước Nhật lại có thể bị kẹt trong sự suy giảm trông như khó chữa - sự suy giảm dường như không thể thoát ra đơn giản bằng cách in vé? Vâng, nếu chúng ta mở rộng câu chuyện một chút, không quá khó để tạo ra một cái gì đó rất giống với các vấn đề của nước Nhật - và xem xét các nét đại cương của giải pháp.
Trước hết, chúng ta phải hình dung một tổ hợp mà các thành viên của nó hiểu rõ có một sự bất tiện không cần có trong hệ thống. Có những dịp một cặp cần đi chơi nhiều lần liên tục và sẽ xài hết số vé của mình – và vì thế không thể gửi con của mình – cho dù họ thực sự mong muốn sau đó sẽ trông trẻ thật nhiều để bù lại. Để giải quyết vấn đề nầy, tổ hợp cho phép thành viên được mượn vé vượt mức từ ban quản lý khi cần – và trả lại bằng vé nhận được từ việc giữ trẻ sau này (*). Tuy vậy, để ngăn ngừa thành viên lạm dụng ưu tiên nầy, ban quản lý sẽ áp dụng một số hình phạt yêu cầu người mượn phải trả lại số vé nhiều hơn số đã mượn.
Trong hệ thống mới nầy, các cặp sẽ dự trữ số vé ít hơn trước đây do biết rằng họ có thể mượn thêm khi cần. Tuy vậy, ban quản lý hợp tác xã cần có một công cụ quản lý mới. Nếu các thành viên của nó thông báo rằng quá dễ tìm người trông trẻ và rất khó có cơ hội để giữ trẻ, điều kiện để thành viên có thể mượn vé được soạn thảo thoáng hơn, khuyến khích nhiều người đi chơi. Nếu người trông trẻ hiếm đi, các điều kiện sẽ ngặt nghèo hơn, khuyến khích mọi người đi chơi ít đi.
Nói cách khác, hợp tác xã phức tạp hơn nầy sẽ là một ngân hàng trung ương có thể kích thích một nền kinh tế suy thoái bằng cách giảm lãi suất và làm dịu một nến kinh tế quá nóng bằng cách tăng lãi suất lên.
Nhưng thế nước Nhật thì sao - nền kinh tế Nhật suy giảm cho dù lãi suất đã rơi xuống gần như bằng không? Có phải ví dụ giữ trẻ cuối cùng đã gặp phải tình huống nó không thể giải thích được?
Tốt thôi, hãy hình dung có tính thời vụ trong cung và cầu của công việc trông trẻ. Trong mùa đông, trời lạnh và ảm đạm, các cặp không muốn đi chơi nhiều mà chỉ muốn ở nhà và trông con của những người khác – qua đó tích luỹ số điểm họ có thể sử dụng vào những tối hè yên ả. Nếu tính thời vụ nầy không quá mạnh mẽ, hợp tác sẽ vẫn giữ cân bằng giữa cung và cầu của việc giữ trẻ với lãi suất thấp trong những tháng mùa đông, lãi suất cao hơn trong những tháng mùa hè. Nhưng giả sử tính thời vụ thực ra rất mạnh. Khi đó trong mùa đông, cho dù lãi suất bằng không, số cặp tìm kiếm cơ hội để trông trẻ vẫn nhiều hơn số cặp đi chơi, có nghĩa là rất khó kiếm cơ hội để trông trẻ, có nghĩa là các cặp tìm cách tăng dự trữ cho vui chơi trong mùa hè lại càng không muốn sử dụng số điểm đó trong mùa đông, có nghĩa là cơ hội giữ trẻ lại càng ít hơn… và hợp tác xã đó sẽ trượt vào suy thoái ngay cả ở mức lãi suất bằng không.
Và bây giờ là mùa đông chán nản của nước Nhật. Có thể do dân số già nua của nó, có thể do sự lo lắng mơ hồ về tương lai, công chúng Nhật hầu như không muốn tiêu xài nhiều để sử dụng khả năng của nền kinh tế, ngay cả với lãi suất bằng không. Nước Nhật, nói như các nhà kinh tế, đã rơi vào “cái bẫy thanh khoản”chết người. Vâng, điều mà bạn vừa đọc là sự giải thích thô sơ nhất bẫy thanh khoản là gì và cách mà nó xuất hiện. Và khi mà bạn hiểu được đây chính là cái trở nên tồi tệ, câu trả lời cho vấn đề của nước Nhật, dĩ nhiên, quá rõ ràng. (**)
Như vậy, câu chuyện của hợp tác xã giữ trẻ không chỉ là trò giải trí. Chỉ cần mọi người xem xét nó nghiêm túc - chỉ cần họ hiểu được khi nào các vấn đề kinh tế lớn trở nên nghiêm trọng, những chuyện kể kỳ lạ sẽ không còn là sự lãng phí thời gian mà là chìa khoá cho sự giác ngộ - chính đây là câu chuyện có thể cứu rỗi thế giới nầy.
Chúng ta có thể dịch chuyển câu chuyện gần hơn một chút với cách thức mà nền kinh tế thực vận hành bằng cách tưởng tượng rằng các cặp có thể mượn và cho vay vé; khi đó lãi suất trong thị trường vốn thô sơ nầy sẽ đóng vai trò mà “tỉ lệ chiết khấu” của ban quản lý hợp tác xã đóng trong câu chuyện.
Vâng, có thể không rõ ràng lắm. Vấn đề căn bản với hợp tác xã trong mùa đông là mọi người muốn tiết kiệm vé họ kiếm được trong mùa đông để dùng trong mùa hè, thậm chí ở mức lãi suất bằng không. Những về tổng thể, các thành viên của tổ hợp không có thể tích lũy việc giữ trẻ mùa đông để xài trong mùa hè. Do vậy các nõ lực cá nhân thực hiện điều đó rốt cuộc không tạo ra được gì ngoài sự suy giảm trong mùa đông.
Câu trả lời là để làm cho nó rõ ràng là điểm số kiếm được trong mùa đông sẽ bị giảm giá trị nếu giữ cho đến mùa hè - thế này, số điểm kiếm được từ năm giờ giữ trẻ trong mùa đông sẽ tan chảy còn bằng chỉ bốn giờ trong mùa hè. Điều nầy sẽ khuyến khích mọi người sử dụng các giờ giữ trẻ của họ sớm hơn và như thế tạo nhiều cơ hội giữ trẻ hơn. Bạn sẽ cảm thấy dường như có gì đó không công bằng ở đây – nó như là tước đoạt sự tiết kiệm của người khác. Nhưng hiện thực ở đây là hợp tác xã như là một tổng thể không có thể gửi ngân hàng việc giữ trẻ mùa đông để sử dụng trong mùa hè, như thế nó thực sự làm biến dạng động cơ của các thành viên để cho phép họ trao đổi những giờ mùa đông lấy những giờ mùa hè trên cơ sở một-đổi-một.
Nhưng cái gì trong nền kinh tế không-giữ-trẻ tương ứng với vé của chúng ta bị tan chảy trong mùa hè? Câu trả lơih là một nền kinh tế mắc kẹt trong bẫy thanh khoản cần có làm phát kỳ vọng – có nghĩa là, nó cần thuyết phục mọi người rằng đồng yên mà họ cố tích trữ sau một tháng hay một năm sẽ mua được ít hơn so với hôm nay.
Việc chẩn đoán nước Nhật đang ở trong bẫy thanh khoản - và đề nghị lạm phát là một cách để thoát khỏi chiếc bẫy – đã bị phê phán khắp nơi trong những tháng qua. Nhưng họ phải đấu tranh với thành kiến cố hữu cho rằng giá cả ổn định luôn được mong muốn, rằng khuyến khích lạm phát là lừa đảo công chúng lấy mất phần thưởng xứng đáng cho sự tiết kiệm của họ để tạo ra những động cơ lầm lạc và nguy hiểm. Thưc ra, một vài nhà kinh tế và nhà phê bình cố gắng chứng tỏ rằng bất chấp vẻ bề ngoài, nước Nhật đang không kẹt trong bẫy thanh khoản, điều như vậy không thể thực sự xảy ra. Nhưng câu chuyện giữ trẻ mở rộng cho chúng ta biết nó có thể - và lạm phát thực sự là một giải pháp sửa sai kinh tế.
Paul Krugman writes a twice-weekly column for the New York Times and is professor of economics and international affairs at Princeton University. His home page contains links to many of his other articles and essays.
http://www.slate.com/id/1937/http://www.slate.com/id/2202165/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét